آنچه در این مطلب میخوانید…
___________________________________________
- مقدمه
- فرق رس بستن و شکرک عسل چیست؟
- آیا شکرک زدن عسل، طبیعی است؟
- علت شکرک زدن عسل چیست؟
- بهترین روش رفع شکرک زدن عسل چیست؟
- 5 مزیت شکرک زدن عسل
- روشهای جلوگیری از شکرک زدن عسل
- انواع عسل از نظر زمان شکرک زدن
- 4 باور اشتباه در مورد شکرک زدن عسل
- جمعبندی و خلاصه
شکرک زدن عسل نشانه چیست؟ | 5 مزیت شکرک زدن عسل

مقدمه
یک روز صبح زمستانی برای صبحانه، عسل را انتخاب میکنید. وقتی عسل رو از کابینت بیرون میآورید و در شیشه را باز میکنید، دانههای شبیه شکری را روی عسل و چسبیده به شیشه میبینید! بله! عسل شما، شکرک زده است. حتما آن لحظه به این موضوع فکر میکنید که شکرک زدن عسل نشانهی تقلبی بودن آن است و در ذهن خود مرور میکنید عسل را از کجا خریدید؟
با خودتان میگویید چرا به من عسل تقلبی فروخت؟
یا شاید برایتان سوال شود، علت سفت شدن و شکرک زدن عسل چیست؟
آیا شکرک زدن عسل، طبیعی است؟
اصلاً ممکن است تصمیم بگیرید عسل را دور بریزید و بیشتر از این، عسل تقلبی را به خورد خانوادهی خود ندهید و سلامتیشان را به خطر نیندازید!
ما قصد داریم در اینجا یک بار برای همیشه، به قصهی تکراری و پر ابهام شکرک زدن عسل پایان دهیم.
همین اول مشخص میکنیم فرق بین رس بستن و شکرک عسل چیست؟
در ادامه بهترین روش رفع شکرک زدن عسل را خواهیم گفت.
در آخر هم مطمئن باشید با خواندن ۴ باور اشتباه دربارهی شکرک زدن عسل، نظرتان نسبت به عسلی که شکرک زده است، خیلی متفاوت خواهد شد.
با ما همراه باشید تا با 5 مزیت شکرک عسل، شما را شگفتزده کنیم.
آنچه در این مطلب میخوانید…
___________________________________________
- مقدمه
- فرق رس بستن و شکرک عسل چیست؟
- آیا شکرک زدن عسل، طبیعی است؟
- علت شکرک زدن عسل چیست؟
- بهترین روش رفع شکرک زدن عسل چیست؟
- 5 مزیت شکرک زدن عسل
- روشهای جلوگیری از شکرک زدن عسل
- انواع عسل از نظر زمان شکرک زدن
- 4 باور اشتباه در مورد شکرک زدن عسل
- جمعبندی و خلاصه
فرق رس بستن و شکرک عسل چیست؟
همانطور که احتمالاً میدانید، بخش عمدهی عسل را قندهای مختلف تشکیل میدهند.
عسل هم مانند هر مادهی اشباع از قند، بعد از گذشت زمان (از چند روز تا چند سال) به حالت جامد و متبلور درمیآید.
این تغییر فیزیکی عسل، در بین زنبورداران به “رُس زدن عسل“، در بین دانشمندان به “کریستال شدن” و در بین مردم عام به “شکرک زدن عسل” معروف است.
پس کریستال شدن، بلوری شدن، رُس بستن و شکرک زدن عسل، همگی یک معنا و مفهوم را دارند. (3,4)
آیا شکرک زدن عسل طبیعی است؟
فرآیند شکرک زدن عسل طبیعی با از دست دادن آب توسط مولکولهای گلوکز موجود در ترکیبات عسل آغاز میشود. در نتیجه آب عسل افزایش مییابد و مولکولهای گلوکز اطراف مولکولهای هوا، ذرات گردهگل یا برهموم یا هرگونه ذرات خارجی را احاطه کرده و هستههای کریستاله تشکیل و به مرور تهنشین میشوند و عسل سفت شده و به حالت جامد تبدیل میشود.
نکته مهم
شکرک زدن عسل، یک فرآیند کاملاً طبیعی برای عسل حساب میشود و نشانهای از تقلبی بودن عسل یا کیفیت پایین عسل نیست.
همانطور که بارها و بارها گفتهایم، تنها راه تشخیص طبیعی یا غیرطبیعی بودن عسل، آزمایش فاکتورهای مهم در یک آزمایشگاه معتبر است. این اصل برای عسلی که شکرک زده نیز برقرار است.
حال با بررسی این سوال که چرا عسل شکرک میزند ، به علل و عوامل موثر در کریستال شدن عسل میپردازیم تا درک بهتری نسبت به فرآیند جامد شدن عسل و عدم ارتباط آن با طبیعی یا غیرطبیعی بودن عسل پیدا کنیم.
علت شکرک زدن عسل چیست؟
همانطور که گفته شد، عسل مایعی غلیظ و اشباع از قند است که بهصورت کلی بسته به چهار عامل زیر، بهتدریج تمایل به جامد شدن و شکرک زدن دارد:
- ترکیب قندی: مهمترین و موثرترین عامل رس بستن عسل، ترکیب قندی آن بوده که آن هم منشاء گیاهی دارد، بهطور کلی هرچه میزان گلوکز عسل بیشتر باشد تمایل آن برای شکرکزدن و جامد شدن بیشتر است. بهعنوان مثال فرآیند شکرک و رس زدن عسل یونجه و عسل کلزا و عسل آفتابگردان به علت وجود گلوکز بالا بعد از چند روز تا چند هفته شروع میشود، این درحالی است که عسل کُنار، عسل اقاقیا بعد از گذشت چند سال رُس و شکرک میزند.(2)
- دمای نگهداری: عامل دیگر دمای نگهداری عسل است که در سرعت رُس و سفت شدن موثر است، معمولاً عسل در دمای ۱۰ تا ۱۸ درجه سانتیگراد تمایل بیشتری به جامد شدن و شکرکزدن دارد. برای نگهداشتن عسل به حالت مایع، دمای بالای ۲۵درجه مناسب بوده و نگهداری شیشه عسل در کابینت آشپزخانه گزینه خوبی است. (3)
- رطوبت عسل: میزان رطوبت عسل بین ۱۵ تا ۱۸ درصد فرآیند شکرک زدن بهحالت طبیعی بوده و در صورت رطوبت کمتر، این فرآیند به سرعت کمتری شروع میشود. پس عسل با رطوبت کمتر از ۱۵درصد دیرتر رُس میبندد.(2)
- وجود ذرات گرده گل و بره موم: عامل دیگر، وجود ذرات ریز و میکرونی گرده گل و بره موم است که باعث میشود سرعت شکرکزدن بیشتر شود و البته وجود چنین موادی در عسل موجب افزایش ارزش غذایی و غنیتر شدن آن میشود.

بهترین روش رفع شکرک زدن عسل چیست؟
اگر تمایل به مصرف عسل بهحالت مایع و حالت اولیه دارید، روش آن گرما دادن غیرمستقیم به عسل است، به این صورت که، شیشهی عسل را در قابلمه گذاشته و مقداری آب به آن اضافه کنید تا ارتفاع 3/4 شیشهی عسل، و به آن حرارت دهید. البته مراقب باشید دمای آب از 45درجه سانتیگراد فراتر نرود (دمای آب طوری باشد که فقط انگشت را بگزد، نه اینکه بسوزاند)، زیرا بخشی از خواص و آنزیمهای عسل را از دست خواهید داد.

پیشنهاد اسپیکو برای مصرف عسلی که شکرک زده است
پیشنهاد ما، مصرف عسل به همان حالت شکرک زده و جامد است، زیرا این عسل بهشرط داشتن شاخصهای کیفیتسنجی عسل طبیعی، خواص دارویی و درمانی خود را حفظ کرده و با عسل حالت مایع تفاوتی ندارد.
[مطالعه بیشتر: عسل شکرک زده را چکار کنیم؟]
5 مزیت عسل شکرک زده
شاید این تیتر و ادعا برای شما جدید و دور از ذهن باشد ولی عسلی که سفت شده باشد، مزیتهایی دارد که تا بهحال به آنها توجه نکردهاید.
این مزیتها عبارتند از:
1- راحتی مصرف برای کودکان
برای شما هم پیش آمده است که موقع خوردن عسل، فرزند دلبندتان اصرار کند که خودش میخواهد عسل را میل کند و شما هم برای اینکه حس کنجکاوی فرزندتان را پرورش دهید، به او اجازه میدهید که خودش قاشق عسل را دست بگیرد. بعد از چند ثانیه همهجا را عسلی و چسبناک تحویل میگیرید! این مشکل با عسل سفت شده و جامد حل میشود.
2- راحتی مصرف برای سالمندان عزیز
آدمها وقتی سنشان زیاد میشود، بهطور طبیعی کمی از قدرت تسلط بر دستهایشان کم میشود و ممکن است حین خوردن عسل (خواص عسل برای سالمندان بر هیچکس پوشیده نیست) لباس خود را چسبناک کرده و به زحمت بیفتند. پس اینجا هم عسل سفت شده میتواند کابرد زیادی داشته باشد.
3- عسلی با آنزیمهای زنده و فعال
عسل طبیعی که شکرک زده باشد به احتمال زیاد حرارتندیده و خام است در نتیجه آنزیمهای آن زنده و فعال هستند.
4- عسلی با ارزش غذایی بیشتر
همانطور که گفته شد یکی از علل شکرک زدن عسل وجود ذرات ریز و میکرونی گرده گل و بره موم است. باتوجه به اینکه گرده گل و بره موم نیز خواص و ارزش غذایی زیادی دارند، در نتیجه وجودشان در عسل، باعث غنیتر شدن عسل میشوند.
با مصرف عسل طبیعی شکرک زده، به احتمال زیاد ارزش غذایی بیشتری را به بدن و سلامتی خود هدیه خواهید داد.
5- مناسب برای درست کردن ژل رویال عسل
ترکیب ژل رویال و عسل یک معجون واقعی است که خواص شگفتانگیزی دارد. بهترین شکل فیزیکی عسل برای درست کردن این معجون، عسل شکرک زده است، چون بلورهای جامد عسل سفتشده، از دو فازی شدن این ترکیب و فاسد شدن ژل رویال جلوگیری میکنند.
روشهای جلوگیری از شکرک زدن عسل
یکی از روشهای جلوگیری یا به تأخیر انداختن فرآیند شکرکزدن یا رُس بستن عسل، حرارت دادن به آن است!
این حرارت دادن عموماً باعث از بین رفتن آنزیمها و بخش عمدهای از مواد موثرهی عسل شده و خواص بینظیر آن را بهشدت کاهش داده و یا کامل از بین میبرد.
اکثر عسلهای فروشگاهی حرارت دیده هستند و فرآیند پاستوریزاسیون برای آنها انجام شده است که به “عسل پاستوریزه” هم معروف شدهاند.
اینگونه عسلها بهندرت شکرک میزنند یا مدت زمان شکرکزدن آنها خیلی طولانی است.
تذکر مهم
هیچگونه روش منطقی و سالمی برای جلوگیری از شکرک زدن عسل وجود ندارد، فقط میتوان با رعایت برخی نکات در برخی عسلها سرعت شکرک یا رُسزدن را کم کرد.
روش کاهش سرعت شکرکزدن
- نگهداری عسل در دمای 30 تا 35 درجه سانتیگراد سرعت رس زدن را کمتر میکند.
- نگهداری عسل در دمای پایین یا در یخچال باعث افزایش سرعت شکرک میشود.
انواع عسل از نظر زمان شکرک زدن
عسلها بر اساس زمان شکرک و رُس زدن به سه دستهی زودرُس، متوسطرُس و دیررُس تقسیم میشوند:
- عسلهای زودرُس: عسلهایی هستند که در کمتر از دوماه شکرک میزنند. عسلهایی مانند یونجه، خارشتر، آفتابگردان، پنبه، کلزا از دسته عسلهای زودرُس هستند.
- عسلهای متوسطرُس: عسلهایی که در کمتر از یکسال رُس بسته و به حالت جامد تبدیل میشوند. عموم عسلهای ایران از جمله عسل چندگیاه، عسل گون آویشن، عسل مرکبات، عسل نمدار ، جزو این دسته از عسلها هستند. آنها کمتر از یکسال شکرک میزنند.
- عسلهای دیررُس: عسلهایی که معمولاً بیش از یکسال طول میکشد تا رُس و شکرک بزنند. عسل کنار، عسل اقاقیا، عسل عناب، عسل قنقال، عسل آویشن، عسل مریمگلی عموماً دیررُس هستند.
4 باور اشتباه در مورد شکرک زدن عسل
باور اشتباه اول: “عسل طبیعی رُس میبندد و عسل تقلبی یا تغذیهای شکرک میزند”
بسیاری افراد با شنیدن کلمهی شکر در اصطلاح “شکرک زدن” تصور تقلبی یا تغذیهای بودن عسل را دارند. این افراد بین اصطلاح شکرک زدن و رُس بستن تفاوت قائل میشوند. این یک تصور اشتباه است و همانطور که گفتیم هیچ فرقی بین شکرک زدن، کریستاله شدن و رُس بستن وجود ندارد.
باور اشتباه دوم: “عسل طبیعی از ته و پایین ظرف رُس میزند”
برخی افراد بر این باورند که اگر عسل از ته ظرف شروع به جامد شدن کند، عسل طبیعی است و اگر از بالای ظرف کریستاله شود، عسل تقلبی است!
این باور پایه و اساس علمی ندارد. تمام عسلها، چه طبیعی و چه غیرطبیعی بعد از گذشت زمان مشخص، به تدریج تهنشین و در پایین ظرف جمع میشوند.
باور اشتباه سوم: “عسلی که شکرک بزند حتماً طبیعی و خالص است”
لطفاً از آن طرف بام هم نیفتیم! اخیراً برخی افراد را میبینیم که با قاطعیت اظهار میکنند عسلی که شکرک بزند حتماً طبیعی است! درحالیکه عسلهای تغدیه شده با شکر و تقلبی نیز سفت و جامد میشوند و اصولاً هر مادهی اشباع از قند بعد از مدتی شکرک میزند.
تذکر مهم
هیج ارتباط معناداری بین طبیعی و خالص بودن عسل و شکرک زدن آن وجود ندارد.
تأکید میکنیم تنها راه تشخیص عسل طبیعی، آزمایش و کیفیتسنجی عسل با توجه به فاکتورهای مهمی مانند: پرولین، دیاستاز، ساکارز، HMF، رطوبت و نسبت فرکتوز به گلوکز در یک آزمایشگاه معتبر است.
باور اشتباه چهارم: “اگر دانههای کریستال شده، درشت بود و زیر زبان حس شد، آنها دانههای شکر است و عسل بیکیفیت است”
بافت و دانههای بلوریِ عسل رُس یا شکرک زده، با توجه به میزان رطوبت عسل و مقدار گلوکز آن میتواند از بافت خیلی نرم و پودری تا دانههای گرانول درشت و سخت متغیر باشد.
پس درشتی دانههای کریستال شده که بعد از خوردن عسل شکرکزده زیر زبان حس میشود، هیچ ارتباطی با وجود شکر و دانههای آن در عسل ندارد و همانگونه که بارها و بارها گفتیم تنها راه تشخیص طبیعی یا تقلبی بودن عسل، آزمایش و کیفیتسنجی در آزمایشگاه است.
باور اشتباه | باور درست |
---|---|
عسل طبیعی رُس میبندد و عسل تقلبی یا تغذیهای شکرک میزند | هیچ فرقی بین شکرک زدن، کریستاله شدن و رُس بستن وجود ندارد |
عسل طبیعی از ته و پایین ظرف رس میزند و عسلهای تقلبی یا تغذیهای از بالای ظرف شکرک میزنند | تمام عسلها چه طبیعی و چه غیرطبیعی بعد از گذشت زمان، به تدریج تهنشین و در پایین ظرف جمع میشوند |
عسلی که شکرک بزند حتماً طبیعی و خالص است | هیج ارتباط معناداری بین طبیعی بودن عسل و شکرک زدن آن وجود ندارد |
دانههای درشت عسل شکرک زده، دانهی شکر است و دانههای ریز طبیعی است | دانههای بلوریِ عسل شکرک زده، باتوجه به میزان رطوبت عسل و مقدار گلوکز آن، از بافت خیلی نرم تا دانههای درشت متغیر است |
جمعبندی و خلاصه
اگر بخواهیم کل مطالب این مقاله را در یک پاراگراف جمعبندی و خلاصه کنیم،
باید بگوییم که شکرک یا رس زدن یک فرآیند کاملا طبیعی برای عسل است، که 4علت عمده برای این تغییر فیزیک عسل وجود دارد که به آن اشاره شد، پیشنهاد اسپی کو هم بر مصرف عسل بصورت شکرک زده است و 5مزیت هم برای آن گفتیم ولی اگر باز هم اصرار داشتید که عسل را به حالت اولیه برگردانید، سعی کنید حرارت زیاد به عسل نرسد چون آنزیمهای آن ازبین میروند.
مواظب باشیم در دام باورهای اشتباه نیفتیم و این را بدانیم شکرک زدن هیچ ارتباطی با طبیعی یا غیرطبیعی بودن عسل نداشته و بهترین نحوه تشخیص عسل طبیعی، آزمایش عسل در آزمایشگاه معتبر است.
ما ادعا داریم که در این مطلب به تمام سوالات ممکن درمورد شکرک زدن عسل پاسخ دادهایم!
اگر سوالی بپرسید که جواب آن در متن نباشد 100 اسپیکوین جایزه میگیرید.
1- M. Refahi & [2021]. “Knowledge of Honeybee Products“
2- Adriane De-Melo & etc [2017]. “Composition and properties of Apis mellifera honey: a review“.Journal of Apicultural Research, Volume 57 (+)
3- Bogdanov Stefan [2016]. “Honey Technology“. Bee product science. (+)
4- شهرستانی، نعمت الله. [1395]. “زنبورعسل و پرورش آن” نشر سپهر چاپ بیست و سوم.
5- فسندان، رونالند و مکینس، مایک [2005]. “انقلاب عسل، حفظ سلامت نسلهای آینده“. ترجمه غلامرضا کفیلی و سیدمظاهر سیدی انتشارات زاینده رود چاپ اول.